Het onderzoek was grensverleggend, want niet eerder werd zo grondig gezondheidskennis verworven over voeding. De boodschap: eet weinig verzadigde vetten en vooral onverzadigde. En gebruik een dieet van vooral veel groente en fruit, volkoren granen, peulvruchten, vis, olijfolie en wijn. Het wordt ook wel het ‘Mediterrane dieet’ genoemd, en geniet onder voedselexperts veel waardering.
De studie heeft echterde laatste jaren ook veel kritiek geoogst, vooral van foodbloggers. Keys zou databronnen oneerlijk geselecteerd hebben, en de nadelige effecten van koolhydraten hebben weggemoffeld. Dat liep zo uit de hand, dat 11 voedingswetenschappers uit VS, Nederland, Italie en Frankrijk op 1 augustus een whitepaper hebben gepubliceerd dat de belangrijkste kritieken uitgebreid weerlegt. Het wetenschapscomité, onder de veelzeggende naam True Health Initiatieve, vond de aantijgingen te ver gaan en komt met een weerleging. 1: Keys selecteerde NIET uit 22 de 7 landen waarvan de data zijn ideeen bewezen, hij beperkte zich simpelweg tot landen waarvan hij de data betrouwbaar vond. 2: Hij liet Frankrijk NIET weg omdat dat zijn ideeen zou weerspreken, het was Frankrijk zelf die eruit stapte. 3: Het effect van vasten heeft hij NIET onderschat, maar juist onderzocht en vastgesteld dat het niet onderscheidend was. En 4: de effecten van suikers heeft hij NIET genegeerd, hij heeft slechts vastgesteld dat de directe relatie tussen vetten en hart- en vaatziekten sterk was.
Goed. Dan hebben we dat rechtgezet. Het white paper volgend, stellen we vast dat Keys niet heeft gemanipuleerd en eerlijk heeft achterhaald dat onverzadigde vetten beter zijn dan verzadigde. En dat hij het effect van (geraffineerde) koolhydraten niet geeft ontkend, en niet verantwoordelijk mag worden gehouden voor de jarenlange trend om verzadigde vetten in light-producten te vervangen door koolhydraten. Het probleem van suikers speelde toen gewoon nog niet zo, over koolhydraten was (daardoor) minder bekend en dat mag je de onderzoekers van toen niet verwijten. De naam van Keys is gezuiverd.
En nu? Voor alle helderheid, het is heel goed dat een groep wetenschappers schoon schip maakt in de vervuilde melee van (semi-)professionele verwijten. Daarmee wordt bereikt dat correct vergaarde kennis niet langer onderbenut blijft. Top. Maar het is een gemiste kans dat er geen nieuw perspectief bij wordt gevoegd, zelfs niet een heel klein lichtpuntje. Het white paper blikt, bewust overigens, slechts terug en niet vooruit. Nieuwe kansen onbelicht. In het nawoord stelt voorzitter Katz van het True Health Initiative met zoveel woorden dat we nu dus weten dat zowel verzadigd (of trans-) vet alsook suikers en geraffineerde kooldydraten ongezond zijn en dat onbewerkte producten en onverzadigde vetten helpen het risico op hart- en vaatziekten te reduceren. Jammer dat hij er niet bij zegt dat dat de hele discussie gaat over gegeneraliseerde inzichten, algemene conclusies op basis van grootschalig onderzoek. En dat er een veelbelovende nieuwe ontwikkeling op gang komt: individuele N=1 bewijsvoering. We willen uiteindelijk niet weten hoeveel risico een bepaalde groep mensen loopt, maar wat een bepaald individu moet doen. Belangrijk, want dat gaat mensen veel meer zicht opleveren op hoe zij hun gezondheid kunnen bevorderen. Want hoevéél noten moet ik eten om daar effect van te merken? Hoe weinig zuivel en rood vlees is voor mijn lichaam weinig genoeg? In die verfijning is nog een wereld te winnen.
In die optiek is het white paper nuttig maar tegelijk ook een achterhoede document. Het rekent netjes af met het verleden, het legt uit dat er bewijs is voor wat we allemaal al kennen als common sense, maar het geeft geen enkel handvat voor de toekomst. Juist een terugblik die er de vinger op legt dat een nieuwe ontwikkeling (suikers) toen niet gezien is, zou er goed aan doen om een nieuwe onderzoeksmethodische ontwikkeling van vandaag (N=1) onder de aandacht te brengen. Juist omdat het white paper een pleidooi houdt voor de waarde van wetenschappelijke kennis, zou het passen als een zo belangrijke nieuwe ontwikkeling belicht zou worden. Nieuwe antwoorden uit individuele data en eigen regie. Laten wij dat nieuwe perspectief er dan nu zelf aan toevoegen. Want de methodiek waar Keys het mee moest doen, krijgt een fantastische aanvuling. De nuttige maar beperkte algemeenheden van de Seven Countries Study kunnen ingrijpend worden verfijnd tot individuele, gepersonaliseerde onderzoeksuitkomsten. Daarvoor is in 2016 al een voorzet gedaan op het BeyondRCT congres, georganiseerd vanuit de patientenbeweging.
Concreet: elk mens dat geen genoegen neemt met algemene kennis in de trant van “verzadigd vet verhoogt mijn risico op een hartziekte met zoveel procent”, elk mens dat nauwkeuriger wil weten welke voedingspatronen in zijn eigen lichaam nuttig of onwenselijk zijn – gegeven zijn eigen DNA en gestel, kan individuele kennis verwerven over oorzaak en effect in zijn eigen lichaam. Niet in de toekomst, maar vandaag al. Want de daarvoor benodigde data is steeds beter toegankelijk en de onderzoeksinstrumenten liggen klaar.
Huisartsen, ziekenhuizen en laboratoria zijn druk bezig hun gezondheidsdata te ontsluiten voor de betreffende patienten. Voedingsinformatie wordt door de voedingsbranche steeds beter toegankelijk gemaakt. In de fitheidsbranche worden dagelijks nieuwe fitbits, sensoren en andere gadgets geintroduceerd die stukjes informatie geven over de werking van het eigen lichaam. In combinatie geven die data een fantastische basis voor het trekken van individuele conclusies over hoe je lichaam reageert op wat je eet en doet. En voor het combineren van die data zijn inmiddels dataplatforms beschikbaar, met steeds betere analysehulpmiddelen.
Daar komt bij dat mensen die deze nieuwe mogelijkheden voor zichzelf willen aangrijpen, ook steeds beter hun handen ineen slaan. Stichting MD|OG richt momenteel met anderen in Nederland de Health Data Cooperatie op, dat is een samenwerkingsverband waar elke burger zijn eigen data kan inbrengen en kan vrijgeven voor onderzoek. Niet beinvloed door grote farma bedrijven, wat de kern was van kritiek op de conclusies van Keys, maar onder eigen voorwaarden.
Er gaat op deze manier een oceaan van extra data bij komen waarmee Ancel Keys 2.0 straks oneindig veel verder kan komen met kennis over voeding en gezondheid. Als de oude Keys er nu nog was, zou hij daar ongelooflijk blij mee zijn.
